Heb ik u kunnen overtuigen", vraagt hij als het gesprek een uur is gevorderd. De Iraniër Afshin Ellian (35) heeft een missie. Hij trekt bijna alles uit zij n uitgebreide boekenkast in Tilburg-Noord om zijn boodschap te schragen. Hij citeert Kant, de politiek filosofe Arendt en de tiendeeeuwse Iraanse Homerus: Ferdosi. Hij refereert aan Lucebert, Dostojevski en Locke. En hij put uit zijn eigen risicovolle en radicale leven. Op zeventienjarige leeftijd gevlucht voor de ayatollahs van Iran, die niet pikten dat hij zich met zijn vrienden in parken uitsprak tegen het moslimfundamentalisme, of zoals hij het noemt `de politieke islam'. Gevlucht uit Pakistan, nadat dit land alle linkse activisten weer wilde uitleveren aan Iran. Gevlucht uit Afghanistan voor zijn eigen marxistisch-leninistische kameraden die hem uitstootten, nadat hij ze dictatoriaal en totalitair gedrag had verweten.
Toeval en een flexibele Nederlandse VN-ambtenaar in Kabul brachten hem en zijn Afghaanse vrouw en kind in 1989 naar Tilburg-Noord. Daar hield hij zich lang stil, leerde Nederlands en studeerde af in drie studies: filosofie, volkenrecht en strafrecht. Inmiddels is hij docent strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam en heeft hij als dichter twee poëziebundels in het Nederlands op zijn naam staan: Verrijzenis van Woorden en Mensenherfst.
Door ervaring en studie is Afshin Ellian overtuigd geraakt van de schoonheid van de verlicht-liberale traditie, omdat deze de meeste ruimte geeft aan de belangrijkste behoefte van de mens: de drang naar vrijheid.
11 september heeft hem op scherp gezet, zoals hij dat stond in Iran en in Afghanistan. Hij mengt zich volop in het publieke debat. In het programma Buitenhof en aan de UvA gaf hij zijn vlijmscherpe analyse van de politieke islam. Hij stelde dat onverschilligheid sinds 11 september dodelijk is. Door de ramp wordt zijn verhaal over het belang van de rechten van de mens ineens gehoord. Een verhaal dat hij als vluchteling al jaren vertelt en dat hij zal blijven vertellen, al kost het hem nog eens de kop. of zoals hij zegt: „Elke dag dat ik langer leef, is een nederlaag voor mijn vijand."

Wie is die vijand van u?
„Elke stroming die tegen vrijheid is. Nu is dat de politieke islam die is gevormd in Iran en vervolgens is verspreid over het hele Midden-oosten, en in Europa via fundamentalistische netwerken. Deze vijand is de erfgenaam van communisten en fascisten. Net als zij streeft de politieke islam naar totale controle. Als ze konden, zouden de mullahs zelfs in de dromen van mensen willen infiltreren. Zoiets bestond nooit eerder in de islamitische wereld en heeft niets met islam te maken. Politieke islam is een misdadige beweging.
„Net als de communisten en fascisten streeft ook de Talibaan naar een radicale vorm van vergetelheid. Televisie hebben ze zes jaar geleden uitgeschakcld. Er is alleen nog shari'a-radio, waarop de koran wordt voorgelezen. Tapemuziek is kapot gemaakt. Alle mogelijkheden om tot waarheid te komen zijn totaal vernietigd, zelfs boeddhabeelden. Alsof de geschiedenis vanaf nul kan beginnen. De aanhangers van de politieke islam denken te weten waar de geschiedenis zal eindigen. Ze hebben de opdracht dat proces te bespoedigen door middel van aanslagen, terreur en staatsterreur."

Kind van een militair die het leger vaarwel zei, kantoorklerk werd en een mystieke relatie met God aanknoopte. „Vader was gefascineerd door poëzie, God en film. Hij sliep in met de radio afgestemd op hoorspelen." Kind van een vrouw die zich voor de auto van de Iraanse minister-president wierp in een geslaagde poging haar man uit de gevangenis te redden. „Volgens moeder waren mensen onbetrouwbaar en was het lezen van boeken en gedichten nutteloos."
Maar ook kind van de Iraanse revolutie van 1979. De massa ging de straat op. En hij ging mee. Alleen sukkels bleven thuis. ten fantastische tijd. Studenten en scholieren demonstreerden tegen corruptie en voor vrijheid van meningsuiting, jongens en meisjes zij aan zij. Maar halverwege de revolutie stonden de jongens voor- en de meisjes achteraan. En niemand die daar vragen over stelde. Voor het eerst manifesteerde zich de politieke islam in een moderne revolutie. Dit zaad voor de huidige spanningen in de wereld werd gezaaid waar hij met zijn tienervrienden bij stond. Maar ze hadden niet door wat er gebeurde. De mullahs die zich aanvankelijk rustig hielden, kregen invloed toen er doden vielen. Om die te begraven kwamen de demonstranten naar de moskee. Steeds meer demonstranten kwamen om, steeds vaker verzamelden hun vrienden zich in de veilige moskee. Zo konden de geestelijken, die niet werden vervolgd, de revolutie geruisloos overnemen. Ze zeiden dat de boodschap van de islam vrijheid was en verzwegen wat ze met de handen van dieven zouden doen.
Het was voor Ellian nog maar het begin van een lange reis langs de wereldideologieën. Hij schreef linkse pamfletten tegen de mullahs, debatteerde in parken. Maar toen zijn linkse partijleiders ineens allemaal werden opgepakt, partijleden werden gedwongen vrienden te verklikken, zijn neef werd geëxecuteerd, kwam hij voor de keus zijn overtuiging op te geven of onder te duiken. Hij koos voor het laatste.
Toen hij geen onderdak meer had, vluchtte hij het land uit. En zo gebeurde het dat hij bij volle maan op de grens tussen Iran en Pakistan stond, huilend met een kluit Iraanse aarde in zijn handen. Zo passeerde hij later de beruchte Khaybar-pas naar Afghanistan, die volgens hem rook naar een middeleeuws kerkhof. Zo ontmoette hij de wezenloze blikken van de Afghaanse kinderen die ook toen al werden vermorzeld in een oorlog. Bijna legde hij zelf het loodje door malaria en de vele andere ziekten die hij opliep. Eenmaal opgeknapt begon hij in Kabul een studie medicijnen, in de hoop ooit als dokter terug te keren naar Iran en de revolutie voor te bereiden. Maar voor het zo ver was, verloor hij het geloof in de linkse beweging van zijn met hem naar Afghanistan gevluchte broeders. Sovjetsoldaten die enkel droomden van de VS en van het kopen van lingerie voor hun vrouw, toonden hem de onttakeling van wat ooit een ideaal was. Hem werd duidelijk dat communisme enkel tot totalitarisme zou leiden. Uitgekotst door zijn linkse kameraden vond hij uiteindelijk zijn weg naar Tilburg-Noord, waar hij deze week zijn dochter van zes vertelde dat de mensen in die twee kapotte torens in New York niet dood zijn. Het is te veel. Wat een kind tegenwoordig allemaal al op vroege leeftijd moet horen en zien. Tot mijn dertiende speelde ik bij ons in de tuin en was ik gelukkig."

Wat leren die twee ingestorte torens ons?
„11 september is voor mij in de eerste plaats een zeer tragische bevestiging van wat ik sinds mijn dertiende heb meegemaakt. Namelijk dat er op de wereld vele ideologieën zijn die de vrije wereld haten en mensen willen onderdrukken. Maar 11 september is meer. Het zegt ook dat er een einde moet komen aan die rustige, luxe onverschilligheid in het westen. Het biedt kansen. Je kunt niet meer zeggen dat een hongersnood elders op de wereld jou hier niet aangaat. Hongersnood kan een bron zijn van frustratie, frustratie kan de aanleiding zijn tot een aanslag. En die aanslag kan ook bij jou om de hoek plaatsvinden. Dat is de les. Eigenlijk hebben die vijfduizend mensen in het WTC de bewoners van de aarde dichter bij elkaar gebracht."

Ellian staat op en pakt een boek, Kant, Zum Ewigen Frieden, uit 1795. Hij declameert op gedragen toon: „Een bezoekrecht daarentegen komt alle mensen toe. Het gaat om het recht zichzelf een gemeenschap aan te bieden op grond van het recht van het gemeenschappelijk bezit van het aardoppervlak, waarop zij zich niet tot in het oneindige kunnen verstrooien daar het het oppervlak van een bol betreft. Daarom moeten zij het tenslotte toch opbrengen naast elkaar te leven. Niemand immers heeft oorspronkelijk meer recht om op een bepaalde plaats van de aarde te zijn dan ieder ander."

Ellian fluistert: „Geweldig, geweldig. Tweehonderd jaar geleden. Hij was de eerste filosoof die sprak over de wereldvrede en de wereldgemeenschap."

We zijn ver van dat ideaal verwijderd. Europa sluit juist zijn grenzen.
„Misschien zijn we juist heel dicht bij dit ideaal van Kant. Misschien juist door deze aanslagen. Kant constateerde dat in de moderne wereld de aarde uiteindelijk helemaal zichtbaar zou worden via landkaarten. Hij wist dat op het moment dat de aarde kenbaar zou zijn, de vraag actueel wordt hoe we met elkaar moeten omgaan. De wereld is nu letterlijk opengebroken, door media, internet, vliegverkeer, migratie, maar ook door de politieke ambities van het westen, denk aan het kolonialisme van de vorige eeuwen, en nu door de politieke ambities van Bin Laden. Door al die ontwikkelingen zijn we een gemeenschap geworden, `die het tenslotte moet opbrengen om met elkaar te leven'. Dat is mooi. Dat `opbrengen'. Hij wist toen al hoe moeilijk dat soms kan zijn.
Zo moeilijk dat zijn idealen tweehonderd jaar later nog lang niet gerealiseerd zijn. „Men luisterde niet naar Kant, omdat men dacht dat kolonialisme beter was. De eerste fout van het liberaal verlicht denken was dat het steeds uitging van de territoriale belangen van landen en volkeren en niet van de gelijkwaardigheid van de mens. De tweede fout was dat het westen er eigenlijk altijd vanuit is gegaan dat vrijheid weliswaar het hoogste goed is, maar dat het de vraag is of Iraniers, Afrikanen of Russen wel zo gelukkig worden met vrijheid van meningsuiting. Wie de Arabische wereld het recht op vrijheid van meningsuiting niet gunt. Wie de Afghaanse vrouw het recht op haar eigen lichaam niet gunt, is een latente racist. Cultuurrelativisten zijn om die reden latente racisten.
„Want elk mens, waar ook, streeft naar zijn vrijheid. De praktijk overal ter wereld toont dat aan. Vrouwen mogen geen onderwijs volgen in Afghanistan, en dus ontstaan er geheime scholen. Mogen Saoediërs zich buitenshuis niet als westerling gedragen, dan doen ze dat in New York of Washington. Wetenschappelijk kun je aantonen dat elk mens een nieuwsgierig wezen is dat vrijheid verlangt en alles wil uitproberen."

„Misschien moeten er nog ergere dingen gebeuren. Maar ik vind het noodzakelijk om de discussie te voeren. Als je het hebt over 11 september, gaat het niet alleen om de politieke islam. Mij gaat het er om dat democratie en mensenrechten voorop worden gesteld en dat wij er naar streven dat alle andere landen hun volkeren goed behandelen. Gewoon de minimale mensenrechten respecteren. In die zin ben ik een oer-Europeaan en sluit ik me aan bij Hugo de Groot en bij Kant. Ook ik vind dat we uiteindelijk moeten streven naar een soort wereldregering, omdat de aarde nu volledig zichtbaar is, en alle hoeken bereikbaar zijn. Ik bedoel niet een wereldpresident, maar een wereldveiligheidsconstructie gericht op milieu, rechten van de mens, het voorkomen van oorlog. Daarbij horen internationale rechtbanken, maar ook een internationale legermacht. Je kunt niet afwachten tot in Rwanda een miljoen mensen gestorven zijn of chemische bommen ontploft zijn in Irak. je mag niet afwachten, dat is pervers."

Europa en de VS moeten dus voor hun eigen veiligheid elders optreden en het initiatief tot zo'n wereldregering nemen?
„Ja. Ik denk datje anders heel veel ellende over je zelf afroept, omdat de politieke islam niets om een mensenleven geeft en omdat hij met zijn aanslagen onze totale economie en veiligheid kan ontwrichten. En als het eenmaal ontwricht wordt, kan niemand ons garanderen wat voor reactie we electoraal krijgen. Kijk hoe de rechts-extremist Le Pen in Frankrijk sinds 11 september stijgt in de peilingen. Door niks te doen word je eigenlijk medeschuldige aan een chaotische escalatie. Daar waar rechten van mensen op grove wijze worden geschonden, moetje iets doen, anders ben je medeschuldig.
„Ik vind dat in Europa en zeker in Nederland lange tijd al een soort lafheid bestaat, waardoor de eigen constitutie en het burgerschap niet serieus worden genomen. Er komen nu mensen van buiten binnen met een heilig boek onder de arm. Het is onze taak hun duidelijk te maken dat ze hun heilige boek thuis moeten houden en dat hier de Grondwet geldt. Er wordt al te lang gepraat over Nederland migratieland, maar er gebeurt niks."

Wat moet worden veranderd met betrekking tot burgerschap?
„Het automatisme moet weg, zodat niet elke Talibaan na vijf jaar het staatsburgerschap krijgt. Wie nog geen burger is, kun je altijd nog uitzetten. Dat is het uiterste middel dat je hebt, wanneer een migrant niet spoort. Dat middel moetje niet te snel uit handen geven."

De migrant moet burgerschap verdienen, de Nederlanders krijgen het bij geboorte?
„Ja, dat is niet erg. Als je jezelf, zoals Kant zegt, aan een gemeenschap aanbiedt, moetje wel even motiveren waarom je je uitgerekend aan deze gemeenschap wilt aanbieden. Het is je recht het te doen, maar je hebt ook een plicht de wetten en voorwaarden die daaruit voortvloeien te volgen. Nu zijn die voorwaarden te simpel. Ik zou zeggen na zes jaar mag je het burgerschap aanvragen, uitzonderingen daargelaten. Een van de strikte voorwaarden is datje een examen doet, waaruit blijkt dat je de grondrechten begrijpt, die in de Grondwet staan. Er wordt vaak gezegd dat zoiets niet geëist kan worden van mensen die geen benul hebben, omdat ze uit de bergen van een achterlijk land komen. Als dat zo is en als ze zo onwetend willen blijven, dan moeten ze ook in hun land blijven. Dat is het uitgangspunt bij een migratieland als de VS. je moet begrijpen wat de constitutie is, want anders kun je het niet doorgeven aan je kinderen en dat is uiteindelijk funest voor een samenleving en een cultuur. Die acceptatie van taal en Grondwet moet geritualiseerd worden. De migrant die burger wil worden moet openbaar afstand nemen van de constitutie van elk ander land en de constitutie van Nederland aanvaarden en begrip daarvoor tonen. Dat moet in de rechtbank gebeuren."

Leuk idee, maarNederlanders kennen zelf niet eens hun eigen constitutie.
„Ja, dat merk ik ook vaak. Dat is gevaarlijk en buitengewoon onwenselijk voor een multiculturele samenleving, omdat dan onduidelijk blijft wat de uitgangspunten voor zo'n samenleving kunnen zijn. Als de constitutie wordt vergeten, verdwijnt de verbondenheid met voorgaande generaties. Dat is slecht. We moeten ons realiseren dat we geen eigenaren, maar voorlopige beheerders van deze erfenis zijn en dat we die goed moeten overdragen aan volgende generaties. Alleen zo kunnen we de prachtige publieke ruimte die Nederland heeft beschermen.
„Nederlanders realiseren zich onvoldoende wat ze hebben. Er is een gebrek aan daadkrachtig integratiebeleid aan de ene kant en gebrek aan veiligheidsbeleid aan de andere kant. Beide zaken bedreigen de publieke ruimte. Nederland heeft maar 650 BVD-ambtenaren. Dat is echt niks voor een land dat van alle kanten open is. Ongelooflijk. Die lichtzinnigheid, ten opzichte van imam El-Moumni, die strafrechtelijk verwerpelijke uitspraken doet over homo's en Europeanen en vervolgens een kop koffie van minister van Boxtel krijgt. Dat is heel vreselijk. Janmaat kreeg toch ook geen koffie van een minister. Zo iemand moet je in de handboeien slaan en hup met een aanbevelingsbrief dat het een gevaarlijk wezen is aanbieden aan de koning van Marokko. In dit soort gevallen is tolerantie ongepast, anders dreigt het hier een vrijplaats te worden voor ontwrichtende elementen."

„Ik denk dat de meerderheid van de Nederlanders wel iets aan privacy wil inleveren voor veiligheid. Het gaat niet om veiligheid op zichzelf, maar ter bescherming van de vrijheid. Vaak wordt vergeten dat de staat ooit is opgericht, juist om veiligheid te garanderen en om te voorkomen dat we elkaar afmaken. Alleen zo kunnen wij in vrijheid leven. Ik heb dit niet van mezelf, maar van Rousseau en Montesquieu, de verlichte denkers waarop westerse democratieën hun staatsbestel hebben gefundeerd."

Uw toon is on-Nederlands radicaal.
„Dat is omdat ik van Nederland hou. De tragiek van de Nederlanders is, dat ze hun kroonjuweel, de Grondwet, dreigen te verwaarlozen en te vergeten. Maar het is die Grondwet die dat prachtige schilderij dat Nederland is, mogelijk maakt. Ik had bij na tranen in mijn ogen, toen ik hier voor het eerst op straat was. Ik vond het geweldig, die publieke ruimte waar mensen kunnen lachen, kunnen zeggen wat ze willen, half naakt of gesluierd mogen lopen, waar men kan drinken in cafés. Nederland is een schilderij dat toont hoe mensen zijn als ze natuurlijk kunnen zijn. Daarom wil ik dat het beschermd wordt. Ik heb gezien hoe het ook anders kan in de wereld. Ik ben de accountant van een kerkhof. Ik houd bij hoeveel van mij n vrienden in Iran, in Afghanistan zijn overleden. Daaruit put ik de kracht om uit te spreken wat zij gezegd willen hebben."

Die krachtput u niet uit een God?
„Niet uit een God van imams, pastores of rabbi's, dat zijn piraten die uw en mijn God hebben gestolen. Mijn God verwijst, zonder bemiddelaars, naar liefde, waarheid, herinneringen en het onverwachte. Deze God is de ander die steeds vraagt om gastvrijheid."

We moeten immigranten duidelijk maken dat ze hun heilige boek thuis moeten houden

De tragiek van Nederlanders is dat ze hun kroonjuweel, de Grondwet, dreigen te vergeten