De waarheid achter het gemeentelijke asielbeleid van Noordenveld
door
D. Craat
Ons land wordt op dit moment overspoeld door vluchtelingen, die in eigen land geen toekomst hebben. Asielzoekers worden ze genoemd. We hebben de plicht om deze mensen humaan op te vangen, of ze nu wel of niet het recht op een verblijfsvergunning krijgen. Ook de gemeente Noordenveld moet hieraan haar bijdrage leveren. Maar hoe gaat deze gemeente met deze verantwoordelijke taak om? In deze bijdrage wordt dankzij enkele gesprekken met insiders enige duidelijkheid verschaft over het niet zo frisse gedrag van het gemeentebestuur.
De gemeente Noordenveld in Noord Drenthe is vorig jaar ontstaan door een fusie van de kleine gemeenten Roden, Peize en Norg. Het gemeentehuis van de grootste kern Roden mocht het gemeentehuis van de nieuwe gemeente geworden, en ook de burgemeester van Roden, Jaap Verkerk, mocht promotie maken als 'burgervader' van de nieuwe gemeente.
Zoals bij zoveel gefuseerde gemeenten, betekende de schaalvergroting ook in Noordenveld niet onmiddellijk een 'kwaliteitssprong' . Het ambtenarenapparaat van de drie plattelandsgemeenten werd samengevoegd en ook de nieuwe gemeenteraad werd opgevuld met dorpspolitici uit de oude gemeenten. Alhoewel Roden veruit de grootste kern is, levert het slechts 7 raadsleden; de overige 16 raadsleden wonen buiten Roden. Is dit belangrijke informatie? Volgens een van onze zegslieden, die de lokale politiek van dichtbij volgt, wel. Er is in de raadsvergaderingen weliswaar niet echt sprake van een 'anti-Roden' stemming, maar 'wel merk je dat iedereen sterk opkomt voor lokale belangen; vooral de mensen uit Norg en Peize hebben er moeite mee om verder te kijken dan hun eigen buurt. Daarom is de nodige druk op het college uitgeoefend om asielzoekers vooral in Roden op te vangen.' De voor asielzaken verantwoordelijke wethouder Ben Hartholt (CDA), die zelf uit Norg komt, had hiermee uiteraard geen enkele moeite. Zijn collega-wethouders zagen het echter iets genuanceerder. Hieronder wordt een reconstructie gegeven van de gemeentelijke besluitvorming tot op heden.
De dreiging van het COA
Het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) is verantwoordelijk voor het stichten en onderhouden van opvangcentra in ons land. Geen gemakkelijke klus, want de meeste gemeenten staan niet te springen om medewerking. Ook Roden, Peize en Norg waren altijd erg terughoudend. Om toch wat te doen beperkten ze hun bijdrage tot het beschikbaar stellen van woningen voor uitgeprocedeerde en toegelaten asielzoekers. Het COA zit echter vooral in haar maag met asielzoekers die nog 'in procedure zijn' en is dus dringend op zoek naar locaties waar grote aantallen vluchtelingen voor kortere (OC) of langere tijd (AZC) kunnen worden ondergebracht. De zoektocht van het COA richt zich vooral op het noorden des lands, ook omdat de kosten hier naar verhouding veel lager zijn dan in het 'drukke' westen. Omdat de meeste noordelijke gemeenten niet erg meewerkten, besloot het COA zelf onderzoek te doen naar mogelijke locaties. Zij besteedde dit onderzoek uit aan het friese onderzoeksbureau Oranjewoud. Met het rapport van Oranjewoud in de hand ging de COA vervolgens weer langs de gemeenten, en ook Noordenveld kreeg in het voorjaar bezoek. De boodschap van het COA was heel duidelijk, aldus onze zegspersoon: òf Noordenveld werkte mee aan een opvanglocatie, òf het COA zou buiten de gemeente om gronden aankopen en daarop zelf de nodige voorzieningen stichten. Als de gemeente dan niet met ruimtelijke ordeningsprocedures zou meewerken, dan zou dat 'van hoger hand' worden afgedwongen. 'Er brak na die bijeenkomst een flinke paniek uit bij sommige collegeleden', zo omschreef onze zegspersoon, vooral omdat het COA enkele locaties op het oog had nabij het industrieterrein van Roden en aan het Oosteinde. 'Je zag Verkerk van kleur verschieten toen het Oosteinde ter sprake kwam en ook Joop Kluitenberg (PvdA wethouder) was duidelijk zeer geschrokken.' Zowel Verkerk als Kluitenberg wonen nabij het Oosteinde.
Ook had het COA een begerig oog laten vallen op het Rono-strand, waar vrij snel grote aantallen asielzoekers geplaatst zouden kunnen worden. Wethouder Vroukje Hartlief-Ananias (Gemeentebelangen), eigenaresse van het Rono-strand, hoorde de kassa rinkelen en had hier in eerste instantie wel oren naar! Immers, de vergoedingen die het COA verstrekt voor particuliere opvang zijn niet mis. Maar toen ze het voorstel van het COA met enkele intimi van haar partij besprak, werd het haar stevig ontraden. Het zou haar politiek zeker kwalijk genomen worden, zowel de komst van grote aantallen asielzoekers als het persoonlijk verrijken. Hartlief zwichtte voor de kritiek en besloot niet op het aanbod van het COA in te gaan. Ze was later dan ook pijnlijk verrast toen alsnog via een artikel in de Telegraaf naar buiten kwam dat het COA in het Rono-strand was geinteresseerd.
De gemeente slaat terug
Er is vervolgens in het geheim een ambtelijke werkgroep geformeerd om de gerezen problemen het hoofd te bieden. 'Ook in deze werkgroep liepen de emoties hoog op', aldus een van onze zegspersonen. Het COA was een grote voorstander van een locatie op of bij een bedrijventerrein omdat uit haar jarenlange ervaring was gebleken dat opvangcentra hier op de minste weerstand van de bevolking en het meeste begrip van bestuursrechters konden rekenen. Immers, planschadeclaims zouden geen poot hebben om op te staan omdat omwonenden ook tegen een lelijke industrie aan kunnen kijken. De ambtelijke werkgroep kon of wilde hier echter niet mee instemmen en diverse andere locaties in Noordenveld werden geopperd. 'Maar altijd had een ambtenaar wel een reden om een bepaalde locatie niet aantrekkelijk te vinden, waarbij opmerkelijk vaak de plek van zijn eigen woning een rol speelde', aldus een betrokkene. Uiteindelijk vond men elkaar bij de locatie aan de Hullenweg. 'De gemeente heeft hier grond in eigendom en wordt er dus ook nog financieel beter van. Als de COA zelf grond zou gaan kopen of pachten, dan zou dit een stuk onaantrekkelijker zijn'. Weliswaar had het gebied geen woningbouwbestemming, maar het COA had geadviseerd om via een zgn. artikel 17 procedure van de Wet op de Ruimtelijke Ordening te werken. Dit wetsartikel maakt het mogelijk om snel tijdelijk ontheffing te krijgen van de regels van het geldende bestemmingsplan. Dit kan voor maximaal 5 jaar. Daarna zou de COA de grond weer teruggeven aan de gemeente in een toestand die de gemeente zou wensen. Bij de gemeente had men inmiddels bedacht dat als ze aan de Hullenweg na afloop van de termijn van 5 jaar een woonwijk zouden maken, ze op deze manier de kosten van het bouwrijp maken door het COA zouden kunnen laten betalen. 'Een lucratieve gedachte, omdat het om een gebied gaat met voornamelijk potklei en veen als ondergrond, waarop het kostbaar bouwen is', aldus één onzer informanten.
Tegenprestatie
Ook het college van B&W kon zich vinden in de Hullenweg-locatie. Het COA werd gepolst over deze oplossing en ook die verleende medewerking op voorwaarde dat de gemeente er alles aan zou doen om de locatie snel beschikbaar te laten komen. Als 'tegen-prestatie' beloofde het COA om in de gemeente Noordenveld in de tussenliggende periode niet zelf andere locaties aan te kopen of te pachten. Vervolgens werd in het geheim steun gezocht bij de fractievoorzitters van alle partijen in de gemeenteraad. 'Die waren natuurlijk geen van allen tegen de Hullenweg-locatie' aldus onze zegspersoon, want 'dit was voor iedereen de verst verwijderde locatie van hun eigen woning'. Met uitzondering van mevrouw Janssen, partijgenote van verantwoordelijk wethouder Hartholt, woonde iedereen buiten Roden...
De fractievoorzitters van de coalitiepartijen (Gemeentebelangen, PvdA en CDA) gaven het college hun volste vertrouwen; de andere fractievoorzitters hielden zoals gebruikelijk wat slagen om de arm, maar zeiden geen principiële bezwaren tegen de locatie te koesteren. Alle partijleiders spraken af hun mede-fractiegenoten te verplichten dat ze een gesloten front moesten vormen tegen de oppositie, die ongetwijfeld zou komen. 'Niemand vroeg zich af of andere locaties beter zouden zijn, niemand repte over de slechte bereikbaarheid van de Hullenweglocatie en ook niemand vroeg zich in deze fase af of openheid, inspraak en democratische besluitvorming niet in het gedrang zouden komen!', aldus onze zegspersoon. Het college van B&W had om strikte geheimhouding verzocht, omdat de gesprekken met het COA nog niet waren afgerond. Maar dit bleek teveel gevraagd. Al spoedig bleek dat sommige raadsleden hun mond niet konden houden. B&W besloten toen om de Hullenweglocatie via een brief aan omwonenden voortijdig openbaar te maken en een informatieavond uit te schrijven.
Laf afzijdig
Alhoewel het een collegebrede beslissing was, werd alleen wethouder Ben Hartholt op de informatieavond op 5 november voor de leeuwen geworpen, met rugdekking door burgemeester Verkerk. De wethouders Hartlief-Ananias (Gemeentebelangen) en Kluitenberg (PvdA) hielden zich laf afzijdig, alhoewel hun portefeuilles (respectievelijk oa. ruimtelijke ordening & infrastructuur en volkshuisvesting & wijkbeheer) wel mede in het geding waren. Alhoewel Hartholt op advies van het COA een speciale training had ondergaan, bleek de avond anders te verlopen dan verwacht. Men had zich geprepareerd op emotionele reacties, maar in plaats daarvan werden vooral zakelijke vragen gesteld, waarop - de gaande de avond zichtbaar radelozer wordende - Hartholt het antwoord schuldig moest blijven. Het was duidelijk, men had de oppositie onderschat, of juist ook niet?
Een list van Tom Poes of van Bul Super?
Eén van onze zegslieden: 'Het college is nooit een echte voorstander geweest van de komst van asielzoekers. Het is nooit expliciet gezegd, maar ik krijg wel eens de indruk dat het college ook met de Hullenweg accoord is gegaan, omdat men vermoedde dat de tegenstand hier wel eens zo sterk zou kunnen zijn, dat het hele plan er nooit door zou kunnen komen. En als je met het COA de afspraak maakt dat ze in de tussentijd niet elders in de gemeente aan de gang gaan, dan kun je ze een hele tijd zoet houden, althans net zo lang als de omwonenden het tegen je uithouden...'. Een rare theorie? Misschien, maar - aldus onze informant - waarom maakt een gemeente dan van die opzichtige fouten? Waarom eerst in een brief aan de bewoners een opvangcentrum (OC) aankondigen en dit later weer in een Asielzoekerscentrum (AZC) veranderen? Waarom bewust foute informatie geven over de plaats en invulling van de locatie? Waarom onduidelijke informatie geven over de te verwachten aantallen asielzoekers? Waarom artikel 17 toepassen, terwijl je tegelijkertijd meldt dat het gebied na afloop een woningbouwbestemming krijgt? Waarom niet reageren op de wens van bewoners om informatie over de feitelijke besluitvorming en alternatieven? Waarom besloten vergaderingen uitschrijven terwijl de gemeentewet dat verbiedt? Waarom de fracties in de gemeenteraad oproepen tot geheimhouding, terwijl je weet dat vroeg of laat partijen wakker worden en zich niet meer laten inpakken? Om in de taal van de schrijver Maarten Toonder samen te vatten: 'Joost mag het weten!'
De oppositie gaat ook aan de politieke partijen niet voorbij. Eén van onze ingewijden ten gemeentehuize: 'Je merkt dat raadsleden zich beginnen af te vragen of ze niet bewust door hun fractieleiders op het verkeerde been zijn gezet. Ze beginnen na te denken over de mogelijke gevolgen van hun onbezonnen besluitvorming. Het aantal fouten dat inmiddels door B&W is gemaakt, is ook hun niet ontgaan en je ziet nu bij verschillende partijen een terugtrekkende beweging. Niemand zit te wachten op een nieuw échec van de gemeente bij de bestuursrechter en zeker niet op een afstraffing bij de eerstvolgende verkiezingen. Want als ze één ding duidelijk is, dan is het wel ze de oppositie van de bevolking van Roderveld hebben onderschat.'