• Samenvatting
• Openingsverklaring
• Hoe besluit je over een AZC in je dorp?
• Criteria voor locatiekeuze
• Criteria gemeenten en COA
• Juiste criteria
• Uitslag enquête Asielopvang Noordenveld
• Aangenomen motie
• Conclusies en aanbevelingen

1. Samenvatting

Dit rapport bevat de resultaten van de inspraakavond op 13 Jan 1999 van Natuurlijk Roderveld!, bezocht door ongeveer 200 personen uit geheel Noordenveld. Uit deze resultaten blijkt dat de burgers van Noordenveld zakelijk en democratisch over de AZC locatie keuze willen en kunnen discussieren. Het rapport geeft ook aan hoe B&W en/of de gemeenteraad op een democratische wijze een AZC locatie kunnen bepalen.

Het rapport bevat de visie van Natuurlijk Roderveld! op de gemeentelijke asielpolitiek (Hoofdstuk 2). Kort gezegd menen wij dat het handelen van B&W visieloos, weinig democratisch en schadelijk voor het draagvlak is. Wij verwachten dat B&W pro-actief op het COA verzoek reageren.

Ook is een handleiding voor democratische besluitvorming als alternatief voor de besloten werkwijze van B&W bijgevoegd (Hoofdstuk 3).

Op die avond zijn objectieve keuze criteria vastgesteld. Dat zijn:

1. geschiktheid (stedenbouwkundige inpassing, verkeerskundige inpassing,
   sociale inpassing, aantal omwonenden),
2. snelheid (verwerving grond, planprocedure) en
3. kosten (aanlegkosten, planschade, milieuschade).

In het oorspronkelijk plan voor de inspraakavond hadden wij graag de door de B&W gehanteerde locaties willen (laten) scoren op deze criteria. Ondanks herhaalde pogingen zijn de alternatieve locaties voor ons geheim gebleven. Daarom is op de avond een aantal fictieve locaties gebruikt om de volledigheid van de criteria te toetsen. De aanwezigen hebben voor elke gepresenteerde fictieve locatie argumenten pro en contra genoemd. Daarbij hebben wij ons beperkt tot locaties in de woonkern Roden (Hoofdstuk 4).

Voor elk criterium zijn onafhankelijke deskundigen (zoals stedenbouwkundige, VVN, IVN, beëdigd makelaar) geïdentificeerd, die ingeschakeld kunnen worden om de officiële locaties te scoren, wanneer die openbaar zijn.

De aanwezigen hebben een enquête ingevuld die overduidelijk aantoont dat de bewoners van Noordenveld inspraak wensen bij locatiekeuze en invulling. Er is draagvlak voor asielopvang in Noordenveld maar de huidige B&W aanpak wordt afgewezen (Hoofdstuk 5).

Tenslotte is door de aanwezigen een motie aangenomen die B&W oproepen om samen met de burgers de locatie keuze problematiek aan te pakken. Daarbij dient spreiding over de drie woonkernen uitgangspunt te zijn en de planologische koehandel via art 17 vermeden te worden (Hoofdstuk 6).

2. Openingsverklaring

Openingsverklaring Natuurlijk Roderveld! op inspraakavond 13 Jan:

Graag neem ik op mij om namens Natuurlijk Roderveld! de redenen voor het organiseren van deze avond aan te geven. Het is vaker gezegd, maar voor alle duidelijkheid nog eens. Wij vinden dat Noordenveld mee moet werken aan de opvang van asielzoekers.

Het totnogtoe door B&W gevoerde beleid over de opvang van asielzoekers roept bij veel burgers vragen op. Wij zijn overvallen en voelen ons overvallen en dat wordt door velen beaamd. De gemeenteraad schijnt nog in meerderheid achter dit beleid te staan en zolang dit het geval is kunnen B&W dit beleid ( Een beleid dat wij visieloos, weinig democratisch, en schadelijk voor het bereiken van een oplossing noemen) voortzetten.

Het is goed om even stil te staan bij die schijnbare steun vanuit de gemeenteraad. Veel gemeenteraadsleden hebben ons onder vier ogen bekend, zeer ongelukkig te zijn met de gang van zaken. Anderzijds zeggen zij geen behoefte te hebben aan een debat over locaties en B&W steunen zij vooralsnog. Men hoopt dat de bui zal overwaaien. Zoals een der fractievoorzitters zei: Het is verspilde energie om met jullie van gedachten te wisselen. Er zijn gelukkig ook andere signalen uit de politiek. De fracties van CDA, D66, Groen Links, en VVD en de kieskring Gemeentebelangen zijn hier aanwezig. Sommigen hebben reeds gezegd zich af te vragen of de B&W werkwijze verstandig is. Helaas is hier niemand van de politiek die het standpunt van B&W wil verdedigen. De PvdA fractie heeft het zelfs niet nodig gevonden om onze correspondentie te beantwoorden. Het is voor ons een raadsel waarom wij geen serieuze gesprekspartner zijn in de ogen van sommige politieke partijen.

Waarom durven wij het beleid visieloos te noemen?

De gemeente heeft het landelijke beleid en de doelstellingen van het COA voor zoete koek geslikt. Van mijn B&W verwacht ik geen slappe reactie op een worst die het COA voorhoudt. Heeft het COA gezegd dat Noordenveld 400-600 asielzoekers moet opnemen op een enkele locatie en willen zij meebetalen? Nou daarvoor gaan B&W dan een stuk grond zoeken waarop zij willen gaan bouwen. Nog maar eens art 17 en we zien wel.

Wij verwachten dat zij het COA vragen stellen vanuit de wetenschap dat Noordenveld een bijdrage kan en wil leveren aan de asielopvang. Wat voor mensen komen daar terecht? Asielzoekers met een status behoren te integreren. Die moeten helemaal niet worden afgezonderd in een groot kamp en hun kinderen moeten niet naar speciale scholen. Aan gettovorming doen wij niet mee! Of zijn het asielzoekers in afwachting van uitzetting? Die moeten juist niet integreren. Plaatsing in een woonwijk dient geen redelijk doel.

Ook verwachten wij van B&W dat zij met eigen voorstellen komen. Bijvoorbeeld in beperkte eenheden in woonwijken zodat burgers zich verantwoordelijk gaan voelen. En ook sociaal veilige huisvesting is een zinvol punt van gesprek. Van B&W met visie verwachten wij dat zij om objectieve cijfers vragen over de eventuele sociale gevolgen. Nu zijn er slechts de indianenverhalen van winkeliers in naburige dorpen die de burgers ongerust maken.

Voorts verwachten wij van B&W dat zij het COA om een uitspraak vragen over de duur van de centra. Het vraagstuk is niet weg na vijf jaar en het maakt nogal uit bij de beoordeling van locaties.

Van visionaire B&W verwachten wij dat zij tenminste vier fasen in de besluitvorming onderscheiden:

1. Willen wij in Noordenveld aan asielopvang doen?
2. In welke woonkern(en) dient deze opvang te worden gerealiseerd?
3. Gegeven de woonkern, welke locaties zijn hiervoor geschikt?
4. Hoe moet de invulling gebeuren?

Wij vinden het beleid van B&W visieloos omdat zij geen enkele van de hier opgeworpen vragen in daartoe bedoelde gremia hebben gesteld en bediscussieerd. Het verslag van de besloten vergadering is beschamend inhoudsloos. Het enige wat wij hebben vernomen is: B&W moesten wel en over vijf jaar zien ze wel verder. Misschien is dan het asielvraagstuk wel opgelost.

Waarom durven wij het beleid weinig democratisch te noemen?

Onder democratie verstaan wij een bestuursvorm door gekozen bestuurders die verantwoording afleggen en inspraak geven. Daarbij wordt rekening gehouden met alle belangengroepen bij een besluit. Openbaarheid is regel en geheimhouding is uitzondering. Van dat alles is niets te bespeuren in de wijze van besluitvorming die door B&W is gevolgd. Nu verdedigen zij zich met het argument dat de democratische spelregels hen het recht geven deze zaak via een art 17 procedure te regelen. Dat is formeel juist maar slechts het halve verhaal. B&W hebben eerst besloten vergaderd over dit onderwerp waarvoor in de gemeentewet geen beslotenheid wordt voorzien. Verder is het de vraag of art 17 voor het aanbrengen van een permanente infrastructuur is toegestaan. De rechter moet de rechtmatigheid van beide handelingen bepalen. Het is dus enigszins voorbarig dat B&W op voorhand deze handelwijze democratisch noemen. Hun andere argument is dat de hele politiek hen steunt. Dat was in het begin misschien nog een leugentje om bestwil. Nu is het een wens.

De zaak is echter veel ernstiger. Zelfs als de rechter deze handelwijze goedkeurt is het enige dat vaststaat dat de B&W aanpak wettig is. Men zou dat formeel democratisch kunnen noemen. Veel interessanter is de vraag of het feitelijk democratisch is. Dat is het naar onze stellige opvatting nauwelijks. De handelwijze gaat in tegen de geest van de democratie. Juist als zaken gevoelig liggen, moet je daar met elkaar over spreken. Dat is nu juist de kern van de democratie. Als B&W en sommige politieke partijen de gevolgde handelwijze wel democratisch vinden, laten zij dan vooral zeggen: Wij zullen ook in de toekomst gevoelige zaken zo mogelijk zonder inspraak regelen. Dan weten wij tenminste op wie we stemmen.

Stellen wij ons eens voor dat de minister van VROM op eigen houtje de aanleg van de HSL onder het groene hart zou vaststellen en dat sommige regeringsfracties hem daarin zouden volgen. Niemand zou dat democratisch noemen en de minister zou alle geloofwaardigheid verliezen. Het enige verweer van B&W en sommige partijen is : De locatie keuze is voor ons een gepasseerd station. Dat noemen wij (en met ons velen) weinig democratisch.

Waarom is het beleid volgens ons schadelijk?

Het bestuur van Natuurlijk Roderveld! heeft in het eerste weekeinde veel verontruste, woedende en ook huilende mensen opgevangen. B&W halen daarvoor hun schouders op onder het mompelen van zwakke smoesjes als: dat is ons niet bekend. Lijdt u wellicht nu al schade? Redt uzelf maar, wij doen pas iets als ons besluit onherroepelijk is. Zo is de wet en meer doen wij niet. B&W vinden zelfs dat zij naar de omwonenden zorgvuldig hebben gehandeld. Dat is schadelijk voor iedere Noordenvelder, want het spreekwoord zegt: Heden ik, morgen gij.

B&W verdedigen hun handelwijze vooral met het verhaal dat zij willen voorkomen dat bevolkingsgroepen tegen elkaar worden opgezet. Wij vinden dat een minachting voor de burgers van Noordenveld. Die hebben op de bewuste informatie avond (waarop weinig informatie werd gegeven!) getoond dat zij die discussie op niveau kunnen voeren. Het schadelijke effect van de B&W aanpak is dat tegen burgers wordt gezegd: Wij hoeven uw medewerking en denkwerk niet. De afstand tussen politiek en burgers wordt nodeloos groter. Dat is schadelijk voor de gemeentepolitiek.

De houding van B&W wekt weinig bewondering buiten het gemeentehuis. Zij houden de burger een fopspeen voor dat zij graag over de invulling van het AZC willen overleggen. De regels voor inspraak bepaal je immers zelf, daarvoor zit je in B&W. Maar als er dan een bus naar Joure gaat, dan wordt Natuurlijk Roderveld! niet meegevraagd. Dat heeft tot gevolg dat mensen die in principe bereid zijn om mee te denken tegen de haren in worden gestreken. Als de politiek uitmaakt wanneer burgers wel en niet mogen inspreken, dan voelt men zich niet serieus genomen. De bereidheid om over de invulling wel samen te werken en om vrijwilligerswerk in het AZC te gaan doen, neemt zienderogen af. Dat is schadelijk voor de asielzoekers, onze toekomstige medeburgers.

De houding van B&W roept veel reacties op in de media. Slechts na zeer dringende oproepen van de media was Jaap Verkerk bereid om met ons te discussieren. Als een wethouder wordt geciteerd en daarna dreigt met juridische stappen en dat vervolgens niet doet … dan wekken B&W de ernstige schijn dat zij iets te verbergen hebben. Als het dan zo simpel is dat de Hullenweg locatie de enige goede locatie is, waarom dan niet alle geruchten over belangenverstrengeling ontzenuwen door de locaties en de criteria te noemen. B&W kunnen dan zeggen: En daarom hebben wij logischerwijze voor de Hullenweg locatie gekozen.

Waarom doen zij dat niet? Waarom rennen zij als angsthazen weg voor het democratische debat? Dat is schadelijk voor de beeldvorming van Noordenveld. Maar waarom? Hebben zij gelijk met hun stelling dat burgers niet in staat zijn hierover te discussieren? Onze pogingen om met B&W in gesprek te geraken hebben gefaald. Toezeggingen onder vier ogen zijn niet openbaar gestand gedaan. Vanuit de politiek is genuanceerd gereageerd, maar nog steeds steunt de meerderheid van de raad B&W. Wij vinden het noodzakelijk om alles te ondernemen om de politiek te informeren. Het invullen van de enquête helpt ons daarbij. Het moge waar zijn dat wij zijn wakker geschrokken toen B&W ons in onze achtertuin overvielen. Wij werpen het verwijt verre van ons dat het ons slechts om onze eigen schade zou gaan. Wij, dat is de vereniging Natuurlijk Roderveld! en die kent leden door heel Roden heen. Wij zijn geschokt door de handelwijze van B&W, maar willen samen met B&W naar een oplossing zoeken. Voor de goede orde, niet de burgemeester of de wethouders vallen wij aan, maar hun handelwijze die zij menen te moeten volgen op gronden die wij niet reëel vinden. Deze avond kan een begin zijn van normale besluitvorming over asielopvang in Noordenveld. Gelukkig bent u er om B&W te bewijzen dat wij als volwassen burgers mee willen en kunnen denken over asielopvang.

3. Hoe besluit je over een AZC in je dorp?

Een beschouwing over beslissingscriteria, locatiekeuze en maatschappelijk draagvlak door Prof Dr Charles A J Vlek, hoogleraar omgevingspsychologie aan de RUG.

In mijn gemeente (de naam doet er niet toe) zou een asielzoekerscentrum AZC moeten worden gevestigd. Dit zou onderdak moeten bieden aan zo’n 600 vreemdelingen uit verschillende landen. In opdracht van de staatsecretaris voor vluchtelingenzaken heeft het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers COA mijn burgemeester en wethouders om medewerking gevraagd. B&W denken namens de inwoners "een morele plicht" te moeten vervullen. Tegelijkertijd beseften mijn B&W meteen dat de intuïtieve reactie van de meeste bewoners negatief zou zijn: "maatschappelijk noodzakelijk, dat wel, maar liever niet in mijn achtertuin." Hoe is dat probleem bestuurlijk op te lossen?

Nederland zit met een vluchtelingenprobleem. Veel mensen zijn hun arme, onveilige en ondemocratische landen ontvlucht voor (misschien) een beter leven in noord west Europa. De Nederlandse marechaussee kan ze niet tegenhouden. De Nederlandse wet geeft recht op een zorgvuldige beoordeling van elke vluchteling afzonderlijk. De meeste asielzoekers zijn ontredderd en gedesoriënteerd; ze hebben een voorlopige plek nodig om op verhaal te komen, te slapen en te eten. Van daaruit kunnen ze een moeizaam begin maken met een nieuw bestaan, in Nederland misschien. Een voorlopig verblijf in een AZC is geen pretje. Na een tijdje zal iedere bewoner het contrast met de welvarende dorpsgemeenschap scherp aanvoelen.

Een AZC hoeft niet meteen een paradijs op aarde te zijn. Barakken, partytenten of zelfs stacaravans kunnen volstaan. Het gaat immers slechts om een voorlopige, tijdelijke opvang. Maar als de vluchtelingenstroom aanhoudt zullen de AZC’s nodig blijven. Ga er dus maar van uit dat een AZC er jarenlang staat.

Waar kan zo’n centrum het beste komen? Op een grote, nog open plek uiteraard. Niet de mooiste plek van het dorp. Niet een plek waar een fraai natuur- of cultuurlandschap zou moeten worden opgeofferd. Ook niet daar waar hoge kosten voor oprichting en onderhoud van het AZC zouden moeten worden gemaakt. Wel op een niet bijzonder stuk weiland waar anders, of later, misschien een bedrijventerrein wordt gevestigd. Als bestuurder zou je van te voren zoiets als een milieueffectrapportage willen hebben: wat brengt een AZC met zich mee aan landschapsaantasting, ruimtebeslag, verkeer, lawaai en afvalstoffen? Kunnen asielzoekers er wel gezond en veilig wonen?

Ook zou je van te voren willen weten wat de sociale gevolgen zouden kunnen zijn en welk sociaal beleid er zou moeten komen. In hoeverre kan en moet er sprake zijn inburgering? Wat kan het dorp doen om de asielzoekers welkom te heten? Wat zullen de asielzoekers zelf willen ondernemen om zich een beetje thuis te gaan voelen? Zeshonderd buitenlandse gasten is niet niks; die wil je ook niet in een getto laten verblijven. En wat kunnen B&W doen als zich moeilijke kwesties aandienen, bij voorbeeld afwijkende, maatschappelijk onaanvaardbare gedragingen van mensen die ernstig gefrustreerd of radeloos blijken te zijn? In hoeverre zal dan de professionele hulp beschikbaar zijn?

De locatiekeuze lijkt cruciaal maar kan toch pas goed worden bepaald na het nodige vooronderzoek en overleg. Bij welke woonkern met voldoende voorzieningen past een AZC nog het beste? Waar zouden zich de grootste maatschappelijke ontvankelijkheid en actieve zorgzaamheid kunnen ontwikkelen? Op welke plek zou de fysieke structuur van een AZC de minste milieuschade opleveren? Wat kan er worden gedaan om het omwonenden gemakkelijk te maken een AZC in hun nabijheid te accepteren? Voor welke locatie zouden de oprichting en instandhouding van een AZC het minst kosten?

Tenslotte het NIMBY-verschijnsel: Not In My Back Yard. Als iedereen in mijn gemeente NIMBY zegt (hoe ‘gastvrij ‘ wij als Nederlanders ook zouden willen zijn), dan kan er geen AZC komen of het moet ons door een hogere overheid door de strot worden geduwd. Maar dit laatste kan altijd nog, wanneer wij er als gemeente zelf niet uitkomen. Vooreerst moeten we met elkaar proberen vast te stellen wat we het beste kunnen doen. Dat vereist in ieder geval een goede, evenwichtige voorlichting en open, veelzijdig overleg tussen diverse betrokkenen. Weliswaar draagt het COA de financiële lasten van een AZC, en weliswaar moeten gemeentelijke instanties een aantal dagelijkse voorzieningen bewaken, maar het zijn de omwonenden die – niet tegen betaling – te maken krijgen met een aantal praktische lasten van zo’n centrum.

Een ouderwetse, ietwat autoritaire besluitvorming, gebaseerd op vertrouwelijk overleg achter de schermen, zal dus niet zo’n werkbaar recept zijn. Voldoende maatschappelijk draagvlak vergt een goede onderbouwing, zorgvuldige uitleg en een open debat tussen alle betrokkenen. Daar zit het bestuurlijke risico aan vast dat de locatiekeuze en de verdere uitwerking van het AZC anders uitvallen dan mijn B&W in eerste instantie hadden gedacht. Echter, er moet een keuze worden gemaakt en wel spoedig. In Nederland ligt de uiteindelijke verantwoordelijkheid hiervoor bij de democratisch gekozen volksvertegenwoordigers, binnen de geldende wettelijke regels en procedures.

4. Criteria voor locatiekeuze

Tijdens de inspraakavond zijn de criteria voor locatiekeuze gepresenteerd en getoetst aan een aantal fictieve locaties in Noordenveld. Uit de tientallen beschikbare locaties zijn voor de levendigheid in de discussie alleen locaties in Roden gekozen. De opmerkingen en aanvullingen tijdens die avond zijn verwerkt in de criteria.

Het hanteren van de juiste, openbare en toetsbare criteria voor het kiezen van locaties is essentieel.

Aangegeven wordt hoe gemeenten en COA met de keuze van locaties voor AZC/OC omgaan. Daarna worden openbare en juiste criteria voorgesteld. De toetsing zal door onafhankelijke derden plaatsvinden.

4.1. Criteria gemeenten en COA

Als je kijkt naar hoe gemeenten besluiten, zie je een grote variatie aan criteria.

Dicht bij voorzieningen is meestal een criterium. De afstand tot de woonkern varieert echter van 500 meter tot 4 km. In de ene gemeente is 2 km een geschikte afstand tot de kern. In een andere gemeente is deze afstand de reden dat de locatie afvalt.

Een gemeente kiest een locaties uit de haar beschikbare grond of gemeenten gaan in onderhandeling met particuliere grondeigenaren nadat een geschikte plek is uitgezocht (b.v. Enschede). Het criterium dat de grond in eigendom van de gemeente moet zijn, lijkt willekeurig gehanteerd te worden.

Gemeenten hanteren geen speciale bestemming bij het selecteren van een locatie. De bestemming van de grond is woningbouw of industrie of agrarisch. Gemeenten passen vaak artikel 17 toe voor het verlening van een tijdelijke ontheffing (maximaal 5 jaar) op de geldende bestemming. De huidige bestemming en feit dat de locatie buiten of binnen structuurplannen valt (b.v. POP) is dan onbelangrijk. Indien na 5 jaar de locatie vrijkomt en de gemeente de infrastructuur wil gaan gebruikten voor industrie of woningen wordt artikel 19 toegepast voor het permanent wijzigen van het bestemmingsplan.

Ook zijn er vele varianten in de wijze waarop een gemeente de locatie kiest. In hoofdlijnen zijn er twee varianten:

• Gemeente kiest één locatie en meldt dan pas in het openbaar dat er een OC of AZC komt
• Gemeente doet voorselectie en gaat openbaar in discussie met bewoners