KOOYMANS' ONTWERP IS EEN EITJE

Hollandse kampeer-BAK
BIOD-caravans zijn sinds 1960 op de markt en sinds 1969 geheel Nederlands. Anno 2005 is het merk nog steeds zelfstandig. Kip en Avento zijn twee andere merken van Nederlandse bodem en behoren toe aan de Nederlandse Tirus Group waartoe ook de in België geproduceerde merken Chateau, Home-Car, Beyerland, Delta, Cristall, het in Engeland gemaakte Lunar en de in Zweden gefabriceerde Cabby behoren. Bijna had BIOD ook onderdeel uitgemaakt van de Tirus Group en zou net als Kip en Avento in Hoogeveen worden geproduceerd. Maar producent Top-Craft uit Oldenzaal heeft BIOD overgedaan aan ACC-Group in Lunteren/Ede waardoor “BIOD eigenzinnig in zijn soort” blijft als kleine zelfstandige van Nederlandse bodem. Een Hollandse kampeer-BAK (Biod Avento Kip) die door gelijke paarden getrokken worden bestaat niet. Dat maakt de Nederlandse merken net zo verschillend van elkaar als er sier- en werkpaarden zijn.

rood-wit-blauw voor het langstlevende kampeerplezier merk

Avento-invloeden
Toch hebben de drie Nederlandse merken meer met elkaar gemeen dan de Hollandse klei waaruit ze ontspruiten. Zo heeft in de jaren tachtig van de vorige eeuw het merk BIOD nauwe banden gehad met het toen nog zelfstandige merk Avento. Er is zelfs een nieuw model ontwikkeld met veel “Avento-invloeden”: de modellen 300, 350 en 400 met een typerende bruine band. In 1987 worden de modellen aangepast en krijgen een schuine voorkant met ingebouwde disselkast. Kenmerkend voor deze modellen zijn de drie kleuren. In 1993 hield de samenwerking tussen BIOD en Avento op. Er zijn in die tijd ongeveer 1200 caravans geproduceerd.

Bijna niemand loopt de Scout en Nomade op de Kampeer- en Caravan Jaarbeurs 2004 voorbij zonder een blik waardig te keuren

Waar de Kip en het Ei samenkomen
Avento komt na haar faillisement terecht bij Kip (Tirus Groep). In 2003 komen ze met een primeur: enkele caravanmodellen krijgen een dak van… polyester, met de goedkeuring van TNO! Door gebruik te maken van polyester in plaats van aluminium is het dak hagelbestendig en sommige schadeverzekeraars geven daarom korting op de premie. Primeur of niet, het gebruik van polyester in caravanland is dat zeker niet. BIOD bouwt al 45 jaar volledig naadloze polyestercaravans die aan alle kanten hagelbestendig zijn.
Bij Avento valt het model Gran Turismo op door zijn fraaie daklijn. Hier is sprake van een gedurfde vormgeving omdat dit dak niet conventioneel strak is maar een prominente welving heeft. Die is weliswaar anders dan bij de caravans van BIOD maar net zo karakteristiek. De moderne BIOD-caravan heeft nog steeds iets kenmerkends van het lantaarndak uit het verleden. Het nieuwe Kipkluifje van Avento mag dan niet de provocerende hanenkam van BIOD bezitten, het is met zijn opgestoken vleugeltjes net zo smaakvol. Beiden komen uit de keuken van chef-kok, Kooymans Industrieel | Ontwerp uit Eindhoven. Bij dit ontwerpbureau komen de Kip en het (polyester) Ei toch nog samen.

Stuart Purdy in de studio van Kooymans Industrieel | Ontwerp

Purdy’s Pearl
Na een bezoek op de stand van BIOD op de Kampeer- en Caravan Jaarbeurs 2004 en het gesprek dat ik daar had met Huub van Elswijk, directeur van ACC-Group, de nieuwe eigenaar van BIOD, heb ik een beeld gekregen van de (nieuwe) producent van BIOD-caravans.
Het bezoek aan de stand op de beurs was meteen ook mijn eerste fysieke kennismaking met de huidige modellen van BIOD: de Scout en de grotere Nomade. Beide modellen staan ruim in de belangstelling bij de bezoekers. Bijna niemand loopt de caravan zonder een blik waardig te keuren voorbij. Dit maakt me nieuwsgierig naar degene die verantwoordelijk is voor de vormgeving van het model. Ik ga op zoek naar de ontwerper en kom terecht in Eindhoven bij “Kooymans Industrieel | Ontwerp”.
Met open armen word ik ontvangen in de studio van Kooymans op de Hastelweg. Het kost de ontwerper weinig moeite mij ervan te overtuigen dat ze trots zijn dat zij de BIOD Nomade en Scout hebben ontworpen. Het zijn voor hen heel goede herinneringen waar ze graag met mij over praten. Er wordt dan ook alle tijd genomen om vragen te beantwoorden en op tafel ligt een dikke map met tekeningen die de soms technische begrippen ondersteunen. Ook zijn alvast enkele schetsen op cd-rom gezet voor mij. Niets is teveel.
Tijdens het gesprek komt Ton Kooymans even aanschuiven om van gedachten te wisselen over het ontwerpen van caravans, maar de meeste tijd breng ik door met ontwerper en destijds projectleider van het ontwerp voor BIOD: Stuart Purdy. Deze vriendelijke Brit is in 1969 in Engeland geboren, heeft in Coventry automotive design gestudeerd en is voor stage in Nederland terecht gekomen. Nu houden twee vrouwen hem voorlopig nog vast in het Brabantse land, zijn vrouw en dochter. Hoewel een oude Volkswagen Camperbus zijn droom is, glinsteren zijn ogen ook bij het spreken over BIOD. De Nomade is merkbaar een polyester pareltje voor Stuart Purdy. Ik had het niet beter kunnen treffen.

Van buiten nog D-sign, van binnen een en al Industrieel Ontwerp

Ton Kooymans op bezoek tijdens het BIOD-weekend

BIOD-weekend
Een team van ongeveer 6 personen met specialisme als Mobiliteit en Polyester vormen samen “de constructeur” van het ontwerp van een caravan(deel). Elf jaar geleden is dit caravanavontuur voor Kooymans begonnen met een opdracht van caravanfabrikant Kip voor de Kip Kompakt, daarna volgden onder andere de modellen Highline, Shuttle en de Avento Gran Turismo. Kip heeft een eigen ontwikkelafdeling zodat het gevraagde werk van Kooymans beperkt is. Dat verandert in 1999 wanneer Kooymans van Top-Craft de opdracht krijgt om een gehele nieuwe caravan voor BIOD te ontwerpen. Voor Kooymans is dit bijzonder omdat zij zich hiermee begeven op het terrein van de “consumentenproducten” in plaats van hun specialisme in “publieke producten”. Dat vraagt van het ontwerpbureau om een andere benadering. Om te ontdekken wat BIOD zo bijzonder maakt en vooral wat BIOD betekent voor deze speciale groep caravanbezitters bezoeken Ton Kooymans en Stuart Purdy het BIOD-weekend in Arnhem. Zij bekijken met grote aandacht de vele “oude” B.I.O.D.-modellen en spreken uren lang met talloze enthousiaste BIOD-liefhebbers zodat hun niets ontgaat. Dat resulteert uiteindelijk in een uiterlijk met een opvallende kenmerkende daklijn die zo BIODs is als de lantaarndaken zijn voor het legendarische trio Extase, Expert en Bambi. Natuurlijk is dit bij de Nomade in een moderne no-nonsense variant, maar voor wie dat wil is de mogelijkheid om te kiezen voor kleine vensters in de kam op het dak. Het gebolde dak is ook een optische truc om de caravan groter te doen lijken zonder het gevoel te geven van een “sta-caravan” en het kenmerkende voor BIOD als “reis-caravan” te behouden. En het hoogste punt van de caravan geplaatst voor de wielas voldoet eveneens aan een karaktertrek van BIOD-caravans. Er worden twee caravanmodellen voor BIOD ontworpen. Eerst de lange versie, de Nomade. En daarna, door het Nomade-model met zestig centimeter in te korten, de Scout. Dat ging in de jaren zestig van de vorige eeuw bij de eerste modellen van BIOD anders, daar ontwikkelde men de grotere Expert uit de Extase door het middenstuk te verlengen met een meter.

Een zijraam dat doorloopt als kopvenster, net als bij de Extase, was een eerste idee. Maar haalde het niet evenals bovenstaande illustratie omdat voor een zijraam met schuine zijde geen rolhorren zijn.

Enkele proefschetsen.

BIOD is mal
Voor Top-Craft is in 1999 belangrijk dat de caravanproductie in eerste plaats een werkgelegenheidsproject is. De polyestervormen van de caravanmodellen die vooraf gaan aan de Nomade en Scout, zijn in verhouding tot de latere vormen niet zo complex en daardoor ook niet zo duur. Er gaat veel arbeidstijd zitten in de afwerking, naar schatting driehonderd uur per BIOD-caravan. Raamopeningen moeten uit het casco gefreesd worden en losse onderdelen zoals spatborden en verlichting worden achteraf gemonteerd. Het vele handwerk en de daaraan verbonden lange productietijd zijn voor Top-Craft niet zo’n probleem maar hebben commercieel gezien het nadeel dat de klant erg lang op zijn bestelde caravan moet wachten. Ook is bij handwerk de kwaliteit niet altijd van hetzelfde niveau waardoor er tijd en materiaal verloren gaat voordat de caravan wel aan de kwaliteitseisen voldoet om de fabriek te mogen verlaten.
Door wijzigingen in het sociale stelsel komt er een omslag in de wereld van de sociale werkvoorziening. Personeel met een kwalitatief hoog vakmanschap dat de sociale werkvoorziening verlaat wordt niet meer opgevolgd terwijl de instroom van mensen met een grotere handicap toeneemt. Dat maakt het voor Top-Craft moeilijk om in de toekomst complex werk als de volledige bouw van een caravan uit te voeren. Kooymans speelt hier op in en zorgt met zijn ontwerp voor een verandering in de werkwijze op de sociale werkplaats. Zo worden wielkasten, de plek voor de nummerplaat en andere losse delen geïntegreerd in het polyestermodel waardoor deze achteraf niet meer in de fabriek gemonteerd hoeven te worden. Dat scheelt veel tijd en het afmonteren is er een stuk eenvoudiger door geworden. Een groot nadeel is wel dat het casco veel duurder is en maar liefst een derde van de totale kostprijs van een gehele caravan opslokt.
Top-Craft maakt in eigen beheer aan de hand van het ontwerp van Kooymans een moedermal voor de polyesterschaal uit hout en polyester. Een gespecialiseerd bedrijf in Bladel maakt deze moedermal verder af door het spiegelglad te maken. Van deze moedermal worden vijf werkmallen van polyester en staal gemaakt. Deze aparte mallen, voor dak, voor-, achter- en twee zijkanten, kunnen aan elkaar gekoppeld worden. Is een werkmal versleten dan wordt van de moedermal een nieuwe werkmal gemaakt. BIOD houdt zo de kwaliteit van de mallen in eigen beheer.
In de uit vijf delen samengestelde mal wordt bij Indupol in afwisseling vier lagen glasmatwapening en vijf lagen polyester aangebracht tot een dikte van 3 à 4 millimeter. Er klimt zelfs iemand in de mal om ter plaatse de naden op te vullen met eveneens vier lagen glasmat en vijf lagen polyester zodat de sterkte overal even groot is en de verbindingsnaad nagenoeg onzichtbaar is. Deze verbindingsnaden heeft Kooymans op een strategische plaats aangebracht waardoor ze bijna niet opvallen. De buitenste laag wordt een gelcoat van een halve millimeter dik en is door en door gekleurd. Na uitharding en verwijderen van de mal wordt het polyester casco geplaatst op een door BIOD geleverde bodemplaat met hulponderstel en vervolgens getransporteerd naar de montagehal van BIOD in Oldenzaal. De caravan kan verder worden afgemonteerd naar de wensen van de klant.

Een schets van Stuart Purdy uit 1999 dat een blik geeft op het lantaarndak met vensters.

De Nomade in winterse omstandigheden zoals hij in de folder en op de site van Indupol wordt afgebeeld.

In de knel
In een organisatie als het werkvoorzieningschap wordt anders gedacht en overlegd dan in een bedrijf met een commerciële doelstelling. Tijd is hier niet altijd geld, maar veel tijd is veel werkgelegenheid en dat laatste is een eerste vereiste voor Top-Craft. Bovendien is de structuur van de hiërarchie niet zo duidelijk aanwezig. Dat kan prettig werken zijn maar bij het nemen van beslissingen werkt dat soms remmend op de vooruitgang. Kooymans en Top-Craft steken veel tijd in overleg. Top-Craft speelt graag op zeker. Het interieur ontwerp komt in de knel door geldgebrek. Het budget voor de totale ontwikkeling, bijna een half miljoen euro, begint op te raken. Er is nog nauwelijks geld en dus (ontwerp)tijd over om aandacht te besteden aan het interieur. Toch weet Kooymans nog een slimmigheid voor het interieur te bedenken. Door hoekblokken te integreren ontstaat er een maatvast ophangsysteem voor kasten. Hierdoor hoeft niet elke kast opnieuw ingemeten en vervolgens op maat gemaakt te worden, maar kunnen de meubelstukken vooraf en dus op voorraad gemaakt worden. Bovendien kan de productie van interieurdelen hierdoor verder geautomatiseerd worden. Ook een groot voordeel voor de klant, dat geeft zijn voorkeur voor een indeling op en door de modulebouw wordt de wachttijd sterk gereduceerd.

Definitieve schets waarop het zijraam optisch een schuine zijde heeft maar in werkelijkheid rechthoekig is.

Caravan-nieuwe-stijl
Iedere student Industriële Vormgeving van de TU in Delft of Eindhoven kan met plezier een model tekenen voor een nieuwe caravan, vindt ontwerper Ton Kooymans. Zijn bedrijf is meer bezig met het maken van produceerbare producten dan enkel en alleen met vormgeving. Ontwerpen is dus meer dan een gelikte schets maken. Tal van complexe onderdelen moeten voldoen aan aparte regels om een goedkeuring van fabrikant en overheid te krijgen voordat ze op de weg toegelaten mogen worden. De caravanfabrikanten, zo ervaart Ton, zijn erg behoudend en hebben niet veel durf. Hij zou heel graag een revolutionair ontwerp voor een caravan willen maken. Iets dat totaal anders is dan al het bestaande. Het idee voor deze caravan-nieuwe-stijl borrelt in zijn hoofd.
In zijn enthousiasme vergeet de ontwerper graag waarom caravans zo conservatieve vorm hebben. Een nieuw model ontwerpen is kostbaar, dus een caravan moet tijdloos zijn om niet snel te verouderen. En afwijkende modellen vormen nu eenmaal het risico dat de klant ze hoe dan ook niet ziet zitten en met geen mogelijkheid wil kopen. Dat biedt onzekerheid voor de commerciële handel dus die zal niet snel geld steken in de ontwikkeling van een revolutionair model.
Komisch en opmerkelijk is dat caravanontwerpers Ton Kooymans en Stuart Purdy geen van beiden ervaren caravangebruikers zijn. Cynisch willen ze niet zo goed begrijpen waarom een kampeerder zoveel kilo luxe meesjouwt om na duizend kilometer sleuren met een hut achter de auto neer te strijken op een plek waar voor bijna hetzelfde geld, alle kosten bij elkaar opgeteld, zonder rompslomp in een van alle gemakken voorziene hotel of huisje kan zitten. Het voor caravankampeerders zo belangrijk gevoel om in “den vreemden” toch een eigen vertouwt nestje met praktisch gebruiksgemak bij je te hebben zullen beide ontwerpers maar eens moeten gaan ervaren. Bovendien zijn BIOD-caravanners anders, het zijn geen langstaanders maar Nomaden die ook op een plekje staan zonder aansluiting op kabel, water en elektriciteit. Hoe dan ook, Ton Kooymans en Stuart Purdy kijken nog fris en avontuurlijk door hun ogen. En dat is een vernieuwende blik waardoor misschien ook de jongeren met minder afkeur kijken naar “het-vakantiemiddel-voor-gezinnen-en-vijftigplussers” en iets voor zichzelf zien in de caravan-nieuwe-stijl. Laat deze eigenzinnig in zijn soort zijn, als een BIOD.

Niet alleen Ton Kooymans droomt van een frisse wind door de caravanmarkt, ook Hennie van der Heijden van Hestocon Trailerdesign in Breda, een adviesbureau voor engineering en homologation en gespecialiseerd in getrokken- en motorvoertuigen, denkt met nieuwe materialen en verbindingstechnieken een strakke vormgeving en een sterkere en lichtere opbouw te kunnen bereiken die bovendien eenvoudiger te produceren zijn. Met een volledige dubbelwandige ABS-schil worden tevens delen van het interieur gevormd en kunnen in uitsparingen componenten geplaatst worden zoals koelkast, verwarming en cassettetoilet. In het blad Caravannen! nr. 3-2003 staat zijn illustratie.
In het eerder genoemde artikel omschrijft Huub van Elswijk van Advanced Composite Caravans BV zijn vernieuwende ideeën voor een caravan-nieuwe-stijl. De groep, waar BIOD aan toebehoort, zegt in het voorjaar met een prototype van een nieuwe lichtgewicht caravan te komen. Deze caravan-nieuwe-stijl zal broederlijk naast BIOD in dezelfde hal geproduceerd worden. Of Kooymans ook een rol zal spelen bij de nieuwe lichtgewicht caravan van ACC-group wordt niet bevestigd. Tot nu toe heeft Huub van Elswijk alleen een kennismakingsbezoek aan Kooymans Industrieel | Ontwerp gebracht.

Het hoogste gedeelte bevindt zich vlak voor de wielas.

Eenheidsworst
Bij de ontwikkeling van een moderne caravan is de toeleverancier een bepalende factor voor het ontwerp. Een caravan-van-deze-tijd is een bonte verzameling van bouwstenen van toeleveranciers. In veel gevallen komt het onderstel van AL-KO, de ramen van Polyplastic, de koelkast van Dometic, de verwarming van Truma, het toilet van Thetford en het dakluik van Heki, om een paar bekende toeleveranciers te noemen. Deze toeleveranciers willen natuurlijk graag winst maken. De kosten van ontwikkelen en produceren en de kosten van inkoop door de caravanfabrikant houden ze laag door weinig verschillen aan te brengen en veel eenheidsworsten te produceren. De ontwerper van een nieuw model caravan heeft rekening te houden met de producten van toeleveranciers. Als deze voor alle caravanmerken hetzelfde zijn dan wordt het moeilijk onderscheid te maken en gaan de caravans steeds meer op elkaar lijken. Een goed ontwerpbureau kan met nuances nog merkgebonden eigenschappen aanbrengen. Kooymans natuurlijk.
Na een hartelijk afscheid van de “Créateur de Nomade” bedenk ik me op weg naar huis dat Kooymans ontwerp een polyester Eitje is waar een Kip jaloers op kan zijn.

TEKST EN FOTO’S: DICK SLINGERLAND (jan 2005)

Illustraties: Kooymans Industrieel | Ontwerp